کابل (کوبها نیوز) د ۲۰۲۳ -۲۰۲۴ کال په دغه څه باندې ۳ سوه مخیز رپوټ کې د ۱۹۳ هیوادونو لخوا د نړیوالو بشري اهدافو ارزونه شوې چې د ټولو په سر کې سویس، ناروې او ایسلنډ راغلي چې د بشري پرمختیا په شاخص کې یې صفر اشاریه ۹۶۷ نمبرې اخیستي چې د سړي سر کلنی عاید یې لږ څه کم ۷۰ زره ډالر ښوول شوی او د زیږون پرمهال یې د پایدونکي عمر کچه څه باندې ۸۴ کاله ښوول شوی.
د لست په پای کې په ۱۹۳ نمبر سومالیا، بیا سویلي سوډان او د مرکزي افریقا جمهوریت دي. افغانستان د بشري پرمختیا په شاخص کې دصفر اشاریه ۴۶۲ نمرو په اخیستو سره د لست د پای ۱۱ م هیواد دی چې د زیږون پرمهال د کیدونکي عمر اټکل یې څه باندې ۶۲ کاله اټکل شویدی. رپوټ کاږي چې د بشري پرمختیا په شاخص کې افغانستان د ۲۰۱۵ تر ۲۰۲۲ کلونو ترمنځ منفي ۸ په سلو کې شاته تللی او د تیرو شلو کلونو متوسطه اقتصادي وده یې په وروستیو ۱۳ کلونو کې په کلني ډول صفر اشاریه ۲۴ په سلو کې او له ۱۹۹۰ کال راهیسې په کلني ډول څه د پاسه ۱ نیم په سلو کې ښوول شوې او ترټولو ښه دوره یې له ۲۰۰۰ تر ۲۰۱۰ کلونو ترمنځ وه چې په متوسط ډول یې نژدې ۳ په سلو کې کلنۍ رشد لاره. د اقتصاد د برخې شننې ښيي چې د جنګ ځپلي افغانستان په څیر هیوادو لپاره دغه صفر اشاریه ۲۴ په سلو کې وده د ژور اقتصادي رکود د پراختیا په مانا ده ځکه چې د نفوسو روان رشد نشي مدیریت کولی او برعکس پر ټولنې منفي اقتصادي وده اغیز پراخوي او بې وزلي ورسره زیاتیږي. د افغانستان د نفوسو ودې ته په کتو هرکال څه باندې ۱۲ په سلو کې وده د اقتصادي غوړیدا لپاره اړینه بلل کیږي.
د ملګرو ملتونو د پرمختیايي ادارې لخوا خپاره شوي رپوټ ټول هیوادونو په څلورو کتګوریو کې ارزولي چې ډیره لوړه بشري پرمختیا، لوړه بشري پرمختیا، متوسطه بشري پرمختیا او ټیټه بشري پرمختیا چې افغانستان ددغې ډلې په وروستیو ۱۱ هیوادونو کې ځای خپل کړی. د سیمو په کچه عربي نړۍ ښه وده کونکې بلل شوې، ورپسې ختیځه اسیا، بیا اروپا او منځنۍ اسیا، په څلورم نمبر سیمه لاتینه امریکا، بیا سویلي اسیا او په پای کې د افریقا صحرا راغلې.
د بشري پرمختیا رپوټ د ژوندې درې مهم اړخونه ارزولي چې د ژوند لومړنیو اسانتیاوو، روغتیا او اقتصادي حالت ته کتنه کړې.